El poeta es un fingidor

Foto: Benjamin Loyseau

El escritor catalán Enrique Vila-Matas ha sido objeto de una entrevista en el diario "Berria" en la que habla, entre otras cuestiones de su último libro, "Exploradores del abismo". Su autor, Kevin Heredia, ha publicado en su blog la versión íntegra, en castellano, de la conversación. Lecturas interesantes para profundizar en el alma de este creador, divulgador oficial del pensamiento Bartleby por estos pagos europeos, que dice cosas como ésta: "Aconsejo a los lectores que desconfíen siempre de lo que escriba o diga sobre mi obra, porque incluso el prólogo que, como has comentado en la pregunta anterior, parece autobiográfico, está hecho por un fingidor".

Coincidiendo con todo ello, el suplemento cultural "Babelia" publica una entrevista con el nuevo fenómeno de la novela, el estadounidense afrancesado Jonathan Littell, quien en el curso de la misma, que no tiene desperdicio, confiesa sentirse atraído por el personaje de Melville. "Bartleby el escribiente es un libro que me fascina. Espe personaje que no cesaba de decir que preferiría no hacerlo, en cierto modo, fue mi actitud con el Goncourt, que pasaran de mí".

Littell "amenaza" con no escribir una nueva novela, tras el éxito de "Las benévolas", en otra postura muy Bartleby. Rechaza los premios, a los que acusa de montajes comerciales y afirma que se contagió de la literarura "leyendo". ¿Cómo, si no?

Ambos escritores, y ahí viene la coincidencia, viven en Barcelona, lo que le lleva a uno a sospechar que tal vez exista alguna conexión invisible entre Melville y Gaudí, al que cuando le preguntaron por qué no cruzaba las vías del tranvía, ya que se aproximaba un convoy, contestó al viandante ocasional: "Preferiría no hacerlo". Puro Bartleby.

Millás prefiere hacerlo

Juan José Millás es un magnífico columnista los viernes en "El país". Un reportero de alto nivel en "El país semanal" y un novelista bastante intrascendente. Le va mejor la distancia corta. Hasta esta semana iba de progre, de izquierdista educado, de anti-PP y esas cosas que tanto gustan en Prisa.

Pero ahora se ha pasado a Planeta, aceptando ingresar en el "Hemisferio" Lara, como tantos otros que fueron decentes hasta que les llegó la suculenta oferta. Manolo Vázquez incluido.

Millás podría haber optado por la fórmula Bartleby: "Preferiría no hacerlo", pero no, ha condescedido a la orden del señor Lara Jr. y ha "ganado" su sitio en la larga lista de presuntos escritos de la cuadra Planeta.

PD: De la oportunidad de otorgar el segundo premio a un tal Boris Izaguirre, chistoso showman venezolano de apellido euskaldun, me niego a escribir nada.

Bufalino, edo adin handiaren arina

Gesualdo Bufalino idazle paregabe bat da, nere ustez. Atzo Angel Errok publikatu zuen artikulu eder bat "Berria" egunkarian siziliarrari buruz. Hauxe da:

Idazle berantiarrak 15 urtean 30 bat obra argitaratu zituen. Gizakiaren kontraesanak agerian utzi eta egia zalantzan jartzen du distira poetikoz, baina istorioa nagusituz. 'Gaueko gezurrak' liburua itzulia dio Josu Zabaletak.

Angel Erro

Idazleak argitaratuak izateko, beren burua idazletzat goizegi, eta jada behin-betiko, hartzeko arriskutik gorderik ez dauden honetan, Italiako literatur ortzian rara avis bat agertu zen 1981ean, hirurogei urteak betetako institutu irakasle bat, plazara jalgitzeaz herabe, baina berehalako arrakasta aho batekoa erdietsi zuena. Agian hobe nuke izar uxo ñirñirkari bat esatea, Gesualdo Bufalino berandu, oso berandu, hasi baitzen argitaratzen, eragabeko kemen batez hasi ere, hainbestekoa ezen gelditzen zitzaion hamabost urteko mundualdian hogeita hamar bat liburu inprentara ematera iritsi zen. 1996ko ekainaren 14an, Vittoria hiritik Cosimora bere Fiat 127 zaharrean zihoala, istripu batek idazle siziliarra itzuliko zuen «unibertsoaren isiltasunera».

Holako zerutar fenomeno asaldagarrien aurrean bi jarrera zentzuzko baino ez daude: ez adituarena egin edo klasikoen zerrenda izen batez emendatu. Klasikoa da, izan ere, Bufalino irakurrita burura etor daitezkeen hitzetarik bat, arrazoi ezberdinengatik. Alde batetik, urteetako irakurketa ugarien umotze lanak (Enzo Sicilianok esaten du Gesaldo Bufalinok liburu guztiak irakurri dituela), nolabait esatearren ontogenetikoki, literatura guztien ibilbide neketsua laburbil dezakeelako. Beste aldetik, darabiltzan gai unibertsalek tratamendu faltsuki klasikoa badutelako, azpiko modernotasuna eta berrikuntzak isil gordean pasaraziz. Berarengan deus ez da dirudiena.

Prosa, esate baterako, dotorezia handikoa du, distira poetikoz han-hemenka tantotua; hala ere, ezein unetan ez da hanpatsua, istorioak du nagusitasuna eta narrazioak askaerara laster egiten du. Klasikoak maite ditu, baina berarendako kanon tradizionalek ez dute inolako baliorik. Paradoxikoa da, bera eta bere obra, gezur-egien ilun-argiak azaleratu nahi ditu, gizakia kontraesankorra delako. «Inertzia-mundu batean nork bere burua gezurtatzea da mugimendu bakarra». Bere narratibaren ispilu-gelan, munduan ere bai akaso, egia eztabaidatua da, erdibitua, bikoiztua.

Sizilia

Bere hitzetan, «siziliarra izatearen luxu doluzkoa» eduki zuen, irlako idazleen zerrenda ongi hornituari segida emanez (Luigi Pirandello, Tomasi di Lampedusa, Leonardo Sciascia, Vittorini). Neurri handi batean berak hautatu zuen Sizilian bizimodu lasaia eramatea, Vittorian latin eskolak ematen, eduki, gaztetan aukera eduki zuelako kazeta batean kolaborazio literarioak egiteko, bi urtez. Poesia arloan sari txiki batzuk ere jaso zituen, gerra amaitu berritan, RAIn poeta moduan parte hartzera ere iritsi zen. Eta hori baino lehen, hemeretzi urterekin, latinezko erredakzio-sariketa nazional bat irabazi zuen, eta horri esker Benito Mussolinik eduki zuen bera ezagutzeko ohorea.

Beraren aita langile apal eta liburuzale amorratua zen, semea ikasketara bideratu zuena. Gesualdo Filosofia eta Letrak ikasten ari zela, gerrara deitu zuten, hogeita bi urterekin, 1942an. Hurrengo urtean, kapitulazio ondoren, alemanek harrapatu eta atxilotu zuten, baina berak ihes egitea lortu zuen; lagun batzuen etxaldean ezkutatuta eta eskola partikularrak emanda atera zuen bizia aurrera, baina 1944an tuberkulosiak jo eta bi urteko eriondoa pairatu behar izan zuen, bi sendategitan, non idazlegai tuberkulosoek ohi zuten modura, asko irakurtzeko parada izan baitzuen (Proust, frantsesez, besteak beste). 1947an irakaskuntzan hasi zen.

Idazle gordearen ibilbidea

50eko hamarkadaren hasieran nobela proiektu bati ekin zion, hogei urte geroago, 1971n, amaitutzat eman zuena. Sendategietan bizi izandako esperientzia ageri da bertan, testimoniotik asko duen lanean. Hala ere, ez zuen argitaratzeko ahalegin txikiena egin. 1978an, lagun batek argazki liburu baterako testuak idazteko eskatu zion, Cosimo ieri (Cosimo atzo). Liburu hura ikusi zuenean, bertan idatziaren dotoreziarekin maitemindu zen Leonardo Sciascia. Bera eta Elvira Sellerio editorea joan zitzaizkion nobela tiraderan gorderik ba ote zuen galdezka. Bufalinok ezetz, itzulpen batzuk bazituela, baina baleko beste ezer ez. Itzulpenak argitaratu ziren (Giraudoux eta Madame de la Fayette). Ez ziren horiek itzuli zituen bakarrak, Baudelaireren Les Fleurs du Mal eta Terenzioren Adelphoe ere italieraz jarri zituen, besteak beste.

Lagunei hiru urte kostatu zitzaien Gesualdo Bufalinori lotsa gaindiarazten, baietz, nobela bat bazeukala hor aspaldian gordea aitor zezan. Diceria dell'untore liburua zen, (Izurridunaren parrastada), beraren eriondoan inspiratutako nobela zaharra, «glaziazio neorrealista luzearen ondoren» ateratakoa. Eleberrian, sendategi batean elkartzen dira pertsonaia sendaezin batzuk, elkarren kontra eta beraien buruen kontra borroka txikian, heriotza aldakorraren mehatxu inoiz ez beteak dena tenkatzen duelarik.

Liburu horrek eta liburuak ekarri zizkion laudorioek idazle sen herabetuaren iturria ireki bide zuten, eta isiltasun urteak, bere buruaren lukur izatearen urteak, gogotik kitatu zituen. «Isiltasuna, azken finean, profilaxi saihetsezin bat izan da».

Idazle zaharraren ibilbidea

Berak orobat esana, «sortzea gizakiarena da, jarraikitzea deabruarena». Agian, horrela uler daiteke ondorengo urteetan ekin zion literatur jardun eromenezkoari, arrakastak inoiz huts egin ez ziolarik, hori ere. Bestela, haren beste aipu bat ere alega genezake: «Damutu guztiek bezala, gehiegi hitz egiten dut».

Diceria dell'untore nobelaren ondoren, Argo il cieco (Argo itsua) argitaratu zuen, oraindik lehen obraren ildo autobiografikoa utzi gabe; bertan, irakasle batek, dagoeneko zahartuak, gaztaroko maitasun istorio bat, Erromako hotel batean negu batez ikasle batekin gertatua, gogoratzen du. Bi adin eta bi hiriren arteko erdibiketa bat da.

Urte horietan Gesualdo Bufalino Gianna Leggio ikasle ohiarekin ezkondu zen, hogei urte elkarrekin bizi ondoren.

Le menzogne della notte (Gaueko gezurrak), L'uomo invaso (Gizon inbaditua), Calende greche (Kalenda grekoak) dira narratiban ekoitzi zituen lan gogoangarrienen izenak. Saiakera eta aforismoak ere landu zituelako, urteetan metaturiko apunte solteei irteera emanez, Il malpensante (Gaizki pentsatzailea) edo Bluff di parole (Hitzezko blufa) liburuetan, besteak beste. Gehien maite izandako generoan ere atera zuen libururik, L'amaro miele (Ezti mingotsa) poesia liburuarekin.

Adituak ez dira ados jartzen -ohituta daude-, Bufalinoren obrak hari gidari bat segitzen ote duen, hala estiloan nola gaietan. Hasierako lanek eite autobiografikoagoa badute ere, bukaerako liburuek gehiago jotzen dute fikzio surrealistago eta satirikoago batera. Bufalinok ez ditu bere liburuak genero batera lerratu nahi, hitz itsusietan baina haren hitzetan esatearren, bere nobelak ez-nobelak lirateke, hipernobelez mozorrotuak, eta viceversa. Ezetz esan ez duela beldurrik ematen? Bada, ez ahaztu Gesualdo Bufalinorekin deus ez dela dirudien bezalakoa.